Ayaş Tarihi

Ayaş” (Ayas) Türkçe bir kelimedir. “Parlak, aydınlık gece” anlamına gelir ve aynı zamanda da bir Türkmen oymağının adıdır.  Hititler, Frigler, Galatlar, Romalılar ve Bizanslılar Ayaş’ta hâkimiyet kurmuşlardır. Ayaş, Romalıların İstanbul’dan başlayan Tarsus’a oradan da Kudüs’e kadar uzanan tarihi “Hac yolu” (Via Tauri) üzerindeki ana güzergahlardan birisidir. Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’ya giren Oğuz Türkmen boyları, Kutalmışoğlu Süleyman Bey komutasında yapılan akınlarla Ankara ve civarını ele geçirmiştir.   Anadolu Selçukluları zamanında Ayaş ilçe merkezine, civar ören yerlerine, mezralara, yaylalara ve çiftliklere yerleşen Türkmenler, buralarda köyler kurarak, Horasan meşrepli “dede” ve “baba”ların kurduğu zaviyelerle bu bölgeyi yurt edinirler.

13. Yüzyıl

Özellikle ilçe merkezinde bulunan şifalı suyun olduğu bölge olan “Karakaya” mevkiine yerleşir, kale ve kaplıca inşa ederler. Daha sonraki yıllarda ise “ahiler” Ayaş’ı yurt edinirler. Anadolu Selçuklularının zayıflaması sonucu bu bölgede bir müddet “Germiyanoğulları ve “Candaroğulları” hâkimiyet kurmuştur. 1354 yılında da Orhan Gazi’nin oğlu Gazi Süleyman Paşa tarafından Ayaş’ta Osmanlı hâkimiyeti kurulur.  Ankara “Sancak” merkezi daha sonra da “eyalet” merkezi olur. “Ankara Sancağı”nın, günümüze ulaşan en eski tarihli 1463 yılı Tahrir Defterine göre idari birimleri; Bacı, Çubuk, Kasaba, Karacabey, Mürted Ovası, Binâri ili, Yaban Ovası(Yabanâbâd), Şorva(Şorba), Mudrıb(Muzrıb), Uruş ve Ayaş idi. 1523 tarihli Tahrir Defteri’nde Ayaş kazasının 7 mahallesi, 66 köyü ve 16 mezreasının olduğu kayıtlara geçmiştir. Nüfusu da 13.563’dür. 

1907 yılında ise Ayaş kazası merkez, Güdül nahiyesi ve bağlı köyleri dahil toplam nüfusu 25.732 kişidir. Ayaş’ınn diğer bir özelliği de Osmanlı yönetiminde idari statüsünü kaybetmeyen ilçelerden birisi olmasıdır. İlçenin tarihi “Bağdat Kervan Yolu” üzerinde bulunmaktadır.   

Ayaş, Osmanlı döneminde ünlü şairler, edipler, mutasavvıflar, âlimler, askeri ve idari yönetici yetiştiren bir merkez olmuştur. Denilebilir ki Osmanlı döneminde Ankara kazaları içinde Ayaş “ilmiye” ve “askeriye” yetiştiren önemli kazalardan birisidir. Bünyami-i Ayaşi, Vezir-i Azam Nişancı İsmail Paşa, Hekim Şaban Şifai, Seyit İsmail Paşa, Es’ad Muhlis Paşa, Mauallim Şakir Efendi ve Sadullah Paşa gibi vezir ve elçiler Ayaş’ta yetişmiş önemli devlet adamlarından bazılarıdır.  Ayaş tarihi ile birlikte zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Gökler Ekibi yöresel halk oyunları ile Türkiye çapında ün yapmıştır.  

Bünyami-i Ayaşi Hz.: Asıl adı Mustafa’dır. ” Sultan İbn-i yamin el Ayaşi” lakabıyla da anılmaktadır. Ayaşlı olduğu için de Bünyamin Ayaşi ismiyle nam salmıştır. Ayaş kazasında doğmuş ve burada vefat etmiştir. Doğum ve ölüm tarihleriyle ilgili kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bazı kaynaklarda ve Ankara Salnamesinde Hacı Bayram Veli Hazretlerinin halifesi olduğu kabul edilse de Dede Ömer Sikkini hazretlerinin halifesi olduğu genel kabul görmektedir.  

Vezir-i Azam Nişancı İsmail Paşa: Ayaşlıdır. Saraydan yetişmiş ve tahsil görmüş, kiler kethüdası olup Has Oda’da çuhadarlığa kadar çıkmıştır. Daha sonra da Rumeli beylerbeyliği payesine, 1089 Muharrem ve 1678 Mart’ta Abdi Paşa’nın İstanbul kaymakamlığına tayini üzerine onun yerine nişancılığa getirilmiştir.  

Es’ad Muhlis Paşa: Bünyamin Ayâşî’nin soyundan gelen Ayaş müftüsü Hasan Efendi’nin oğlu olan paşa, 1194 (1780) yılında Ayaş’ta doğmuştur. Tam adı MehmedEsad Muhlis’tir. Görevini genç yaşta voyvodalık ile başlamıştır. Görevlerinde üstün hizmetleri kendisini çeşitli kademelere kadar getirmiştir. Fakat onu asıl meşhur eden yönü sanatsal kişiliğidir. Şair ve hattatlık yönü vardır.

---

Bir başka kaynakta ise; Ayaş Tarihi Hakkında şu şekilde bilgi yer almaktadır;

AYAŞ İLÇESİ: TARİHİ

Ayaş, Ankara’nın batısında, Ankara-Adapazarı güzergahında, şirin ve tarihi bir ilçedir. İlçe merkezinde bulunan “Hisartepe”, “Örenciktepe”; Sinanlı, Çanıllı ve Oltan beldelerinde; Ilıca, Bayram, Gökçebağ, Orta Bereket, Bayat, Feruz, Pınaryaka, Tekke, Başayaş, Gökler, Gençali ve Akkaya köylerinde yerleşme yeri, höyük, mağara ve kale kalıntıları vardır. Hititler, Frigler, Galatlar, Romalılar ve Bizanslılar hakimiyet kurmuşlardır. Ayaş Romalıların, İstanbul’dan başlayan ve Tarsus’a, oradan da Kudüs’e kadar uzanan tarihi “Hac yolu” (Via Tauri) üzerinde bulunması dolayısıyla ordularında geçtiği yer olur.

Bizans hakimiyetinde bu bölge, Anadolu’yu geçerek Kadıköy’e kadar giden Sasani ordularına ve daha sonraki yıllarda “İstanbul Fethi” için Ankara üzerinden İstanbul’a geçen İslam (Emevi-Abbasi) ordularına da güzergah olur. Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’ya giren Oğuz Türkmen boyları, Kutalmışoğlu Süleyman Bey komutasında yapılan akınlarla Ankara ve civarı 1073 yılından itibaren Selçukluların hakimiyetine girer. Bu bölgelere Oğuz Türkmen boylarının yerleşmesi Anadolu Selçuk sultanı Birinci Kılıçarslan ve Danişmentli Gümüştekin Gazi’nin müşterek Bizanslılarla yaptığı uzun mücadeleler sonrası olur. 1101 yılında Haçlı ordusunun ağır mağlubiyeti sonucu Ankara ve civarına Oğuz boyları yerleşir. “Ayaş” (Ayas) Türkçe bir kelime olup, “parlak, aydınlık gece” anlamına gelir. Ayaş, aynı zamanda bir Türkmen oymağının da adıdır. Oğuz Türklerinin Bozok Kolu, Gün Han oğulları, Bayat boyu, Barak obasına bağlıdır.

Anadolu Selçukluları zamanında Ayaş ilçe merkezine, civar ören yerlerine, mezralara, yaylalara ve çiftliklere yerleşen Türkmenler, köyler kurar. Horasan meşrepli “dede” ve “baba”ların kurduğu zaviyelerle bu bölgeyi yurt edinirler. Özellikle ilçe merkezinde bulunan şifalı suyun olduğu bölge olan “Karakaya” mevkiine yerleşirler, kale ve kaplıca inşa ederler. Daha sonraki yıllarda “ahiler” Ayaş köylerine yerleşir ve çiftlikler kurar. Anadolu Selçuklularının zayıflaması sonucu bu bölgeye bir müddet “Germiyanoğulları ve “Candaroğulları” hakim olur. 1354 yılında da Orhan Gazi’nin oğlu Gazi Süleyman Paşa tarafından buralarda Osmanlı hakimiyeti kurulur. Ankara “Sancak” merkezi daha sonrada “eyalet” merkezi olur. “Ankara Sancağı”nın, günümüze ulaşan en eski tarihli olan 1463 yılı Tahrir Defterine göre şu idari birimleri vardır: Bacı, Çubuk, Kasaba, Karacabey, Mürted Ovası, Binâri ili, Yaban Ovası(Yabanâbâd), Şorva(Şorba), Mudrıb(Muzrıb), Uruş ve Ayaş. 1523 tarihli Tahrir Defteri’nde ise Ayaş kazasının 7 mahallesi, 66 köyü ve 16 mezreası mevcut olup, nüfusu 13.563 dür.   1907 yılında ise Ayaş kazası merkez, Güdül nahiyesi ve bağlı köyleri dahil toplam nüfusu 25.732 kişi olup, tamamı Müslümandır. Kazanın diğer bir özelliği de Osmanlı yönetiminde idari statüsünü kaybetmeyen ilçelerden birisi olmasıdır. İlçenin tarihi “Bağdat Kervan Yolu” üzerinde bulunması geçmişte olduğu gibi günümüzde de özelliğini korur.

Ayaş, Osmanlı döneminde ünlü şairler, edipler, mutasavvıflar, âlimler, askeri ve idari yönetici yetiştiren bir merkez olur. Denilebilir ki Osmanlı döneminde Ankara kazaları içinde “ilmiye” ve “askeriye” yetiştiren kazaların başında gelir. Maalesef günümüzde Ayaş’ın bu özelliği unutulmuş, sadece folklorik (!) sayılabilen bazı faaliyetleri ön plana çıkartılmıştır. Mimari kültür mirası yönünden de zengin olan ilçemizde Selçuklu ve Osmanlı eserleri halen günümüzde işlevlerini yürütmektedir. Ulu Cami, Karakaya Kaplıcası, Bünyamin Ayaşi Camii ve Türbesi, Sinanlı Ulu Camii, Paşa Hamamı, Kilik Camii, Şeyh Muhiddin Camii, Aktaş Camii ve sayısız çeşmeleri bu eserlerin bazılarıdır. Bünyamin Ayaşi hazretleri, Kesikbaş Sultan, Yavuzana Sultan, Şeyh Zekeriya, Şemsi Dede, Deynekli Dede, Toprak Dede, Sıtma Dedesi, Ahmet Dede, Um Um Dede, İskender Dede, Gözpınarı Dedesi, Veli Dede, Kasımoğlu türbeleri de ilçemizin manevi dinamikleridir. Ayaş tarihi eserleri, yetiştirdiği kültür varlıkları, şifalı kaplıca ve içmeleri yanında Ankara’nın sebze ve meyve üretim merkezidir. Yetiştirdiği ürünlerin başlıcaları dut, kiraz, kavun, karpuz, salatalık, biber ve domatestir. Ayaş, Sincan, Polatlı, Beypazarı, Güdül, Kızılcahamam ve Kazan ilçeleri ile çevrili olup, alanı 1158 km2 dir. İlçe Merkezi Ayaş, Ankara’nın 57 km kuzey batısındadır.

AYAŞ İLÇESİ: İKLİM VE COĞRAFYA

Ayaş; Ankara’nın 58 km. kuzeybatısında olup 1158 km2 lik bir alana yayılmıştır. Doğusunda Sincan ve Kazan, Batısında Beypazarı, Kuzeyinde Güdül ve Kızılcahamam, Güneyinde Polatlı İlçeleriyle çevrilidir. İlçenin engebeli bir konumu vardır. İlçe sınırları içerisinde geniş yer tutan ve yükseklikleri 1300-1500 m. arasında değişen Ayaş’ daki dağlar ,Kuzey-Güney doğrultusunda birbirine paralel 2 dağ sırası teşkil eder.

Ayaş’ı Kazan İlçesinden ayıran Doğu dağ sırası, Batı dağ sırasına göre daha yüksek olup, Kuzeyden Güneye doğru uzanan Uyku, Güzel, Ahmaşıh ve Abdüsselam dağlarını içine alır. Bu dağların en yükseği 1603 metrelik Abdüsselam dağıdır. Ayaş’ta kara ikliminin tipik özellikleri görülmekte olup kışları soğuk, yaz ayları sıcak ve kurak geçer. Rakım 910 metre olup, yıllık ortalama sıcaklık 11.4 C0 , Ortalama Bağıl Nem % 54, Yıllık ortalama yağış miktarı 439.7 mm.dir.

AyaşAYAŞ İLÇESİ: Nüfusu

2021 yılına göre 13.093.

Bu nüfus, 7.032 erkek ve 6.061 kadından oluşmaktadır.
Yüzde olarak ise: %53,71 erkek, %46,29 kadındır.

AYAŞ İLÇESİ: TURİZM

Ayaş, tarihi ve kültürel değerler açısından oldukça geniş ve köklü bir geçmişe sahiptir. Bu kadar geniş yelpazeyi bünyesinde barındıran bir kentin turizm yelpazesi de oldukça geniştir.   Bu yelpaze Türkiye’yi kucaklayan bir büyüklüktedir. Tarihi İpek Yolu gibi ticaret yollarının kesiştiği bir kent olan Ayaş, bünyesinde sahip olduğu termal kaynaklar haricinde inanç turizmi ve tarihi-kültürel alanlarıyla oldukça göz kamaştırmaktadır.

AYAŞ İLÇESİ: EKONOMİK YAPI

İlçedeki en önemli ekonomik potansiyele sahip olan alan tarımdır. İlçe merkezinde ve köylerinde ekonomi; tarım ve hayvancılığa dayanmakta olup yaş meyve ve sebze yetiştiriciliği önemli bir potansiyele sahiptir. Her türlü hububat, bakliyat, sebze, meyve ve şekerpancarı üretimine uygun iklim şartları ilçede mevcuttur.   Ayaş dutu, domatesi ve kirazı ilçemizde yetiştirilen en önemli sebze ve meyvelerdendir. Ankara’nın başta domates olmak üzere sebze ve meyve ihtiyacının önemli bir bölümü ilçemizden karşılanmaktadır. Hayvancılık ilçe ekonomisi için önemli bir yer tutmaktadır. Ankara’nın günlük süt tüketiminin önemli bir kısmı Ayaş ilçemizden karşılanmaktadır.